Posiedzenie 64. Wystąpienie Senatora Wiktora Durlaka w dyskusji nad punktem Punkt Punkt 13. porządku obrad: ustawa o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych
Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!
Wieloletnie zaniedbania zawsze prowadzą do sytuacji, w której z biegiem lat problemy narastają, a ich rozwiązanie wymaga wprowadzenia nadzwyczajnych rozwiązań prawnych w postaci specustawy. Przykładem tego typu zaniedbań są pozostawione na wiele lat wielkoobszarowe tereny zdegradowane. Nikt dziś nie kwestionuje konieczności rekultywacji PRL-owskich terenów poprzemysłowych, które stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców, a bez podjęcia odpowiednich działań z czasem mogą wywołać nieodwracalne, negatywne skutki dla przyrody. To prawdziwe bomby ekologiczne, z którymi nie są w stanie poradzić sobie odpowiednie służby i samorząd, bomby, które tykają od ponad ćwierć wieku. Rozwiązanie tego problemu wymaga przyjęcia odpowiednich rozwiązań prawnych oraz zapewnienia finansowania stosownych działań, które pozwolą przywrócić możliwość bezpiecznego korzystania z tych gruntów.
Procedowana ustawa o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych ma na celu rozwiązanie problemu niebezpiecznych odpadów, zgromadzonych w przeszłości bez odpowiedniego zabezpieczenia, w szczególności przez podmioty należące w przeszłości lub do chwili obecnej do Skarbu Państwa. Są to miejsca, w których zdeponowanie odpadów nastąpiło dawno temu, w czasach, kiedy nie obowiązywały jeszcze przepisy regulujące gospodarowanie odpadami w sposób zapewniający właściwy poziom ochrony środowiska. Ponadto na przestrzeni wielu lat tereny, na których znajdują się te niebezpieczne poprodukcyjne odpady, znalazły się we władaniu wielu podmiotów, w tym również podmiotów prywatnych, z uwagi na podział i sprzedaż tych gruntów. Co ważne, niektóre z nich do dziś mają nieuregulowane kwestie właścicielskie. To z kolei powoduje, że nie można wskazać osób odpowiedzialnych za ich odpowiednie zabezpieczenie.
W specustawie zdefiniowane zostały wielkoobszarowy teren zdegradowany oraz składowiska historycznych odpadów przemysłowych i miejsca gromadzenia historycznych odpadów przemysłowych. Przykładami terenów, gdzie stwierdzono występowanie wspomnianych problemów, są tereny po byłych Zakładach Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy, „Organika-Azot” w Jaworznie, „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach, Zakłady Przemysłu Barwników „Boruta” w Zgierzu oraz Zakłady Włókien Chemicznych ,,Wistom” w Tomaszowie Mazowieckim.
Zgodnie z przyjętymi w ustawie rozwiązaniami główny inspektor ochrony środowiska będzie miał obowiązek prowadzenia ewidencji wielkoobszarowych terenów zdegradowanych, zarówno rozpoznanych, jaki i dotychczas nierozpoznanych. Ustawa wskazuje ponadto organy administracji, które będą odpowiedzialne za poprawę stanu środowiska na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych. Chodzi o wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub (dla terenów zamkniętych) regionalnego dyrektora ochrony środowiska – będą musieli podejmować działania dotyczące poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym (w miarę dostępności środków na ten cel), w tym wykonania kompleksowej oceny stanu środowiska oraz opracowania i wykonania planu jego poprawy.
Nowe przepisy określą też zasady wywłaszczenia nieruchomości lub czasowego ich zajęcia, by możliwe było przeprowadzenie odpowiednich prac mających na celu poprawę stanu środowiska na terenie zdegradowanym. Ustawa określi też zasady ustalania wysokości odszkodowań dla podmiotów władających danymi nieruchomościami, a także nakładania opłat w związku ze wzrostem wartości nieruchomości w wyniku uprzątnięcia terenu.
W ustawie wskazano również źródła finansowania działań, które doprowadzić mają do rekultywacji tych terenów. Jednym z nich jest KPO, w którym na finansowanie prac badawczo-koncepcyjnych zarezerwowano kwotę 55 milionów euro. Likwidację „bomb ekologicznych” będzie można również sfinansować m.in. z programu FEnIKS – na ten cel zarezerwowano 40 milionów euro, z regionalnych programów operacyjnych czy z funduszu InvestEU – na zasadach gwarancji kredytowej ze strony UE. Finansowania w formie zwrotnej i bezzwrotnej będą mogły udzielać NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska.
Bez wątpienia ustawa o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych jest potrzebna i oczekiwana społecznie. Ma na celu usunięcie i ograniczenie negatywnego oddziaływania wielkoobszarowych terenów zdegradowanych na środowisko i zdrowie ludzi. Efektem wprowadzenia nowych przepisów będzie zagospodarowanie lub zabezpieczenie odpadów stwarzających zagrożenie oraz oczyszczenie tych terenów. Zgodnie z ustawą lista zdegradowanych terenów będzie mogła być rozszerzona poprzez nowelizację przepisów.
